Kada će biti spremna vakcina protiv koronavirusa?

Testiranje vakcina protiv koronavirusa SARS-KoV-2 na ljudima počeće u aprilu, ali čak i ako se sve bude kretalo u željenom pravcu, postoje brojne prepreke prije nego što globalna imunizacija bude moguća.

Čak i najefikasnije (i najviše drakonske) mjere za sprečavanje širenja koronavirusa samo su ga usporile, piše britanski Guardian.

U momentu kada je Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) proglasila pandemiju, svi pogledi uprti su u stručnjake koji rade ne razvoju vakcine, jer jedino ona može da spriječi da se ljudi razbole od respiratorne bolesti Kovid-19.

Oko 35 kompanija i naučnih instituta ušlo je u trku s vremenom, od kojih bar četiri imaju vakcine-kandidate koje testiraju na životinjama.

Prva takva vakcina nastala je u bostonskoj biotehnološkoj kompaniji “Moderna”, gdje testiranje na ljudima najavljuju za april. Ovako brzom razvoju niko se nije nadao. To su, najvećim dijelom, omogućili kineski stručnjaci koji su radili na sekvencioniranju genetskog materijala virusa SARS-CoV-2 koji izaziva respiratorno oboljenje Kovid-19.

Kina je podijelila svoja saznanja još početkom januara, omogućivši na taj način istraživačima širom svijeta da uzgajaju virus i proučavaju mehanizme njegovog prodora u ćelije ljudi.

Iako niko nije mogao da predvidi da će sljedeća zarazna bolest koja će prijetiti čovječanstvu biti koronavirus (grip važi za potencijalnu pandemijsku prijetnju), stručnjaci koji rade na razvoju vakcina ubrzali su proces razvoja vakcine protiv koronavirusa tako što su ranije radili na raznim patogenskim prototipima.

“Brzina kojom napredujemo u pravljenju vakcina-kandidata oslanja se u najvećoj mjeri na napore koje smo uložili da bismo razumjeli kako da razvijemo vakcine za druge koronaviruse”, istakao je Richard Hatchett, čelnik neprofitne organizacije iz Osla “Cepi” (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations), koja radi na finansiranju i koordinaciji razvoja vakcine protiv Kovida-19.

“Stari” koronavirusi olakšavaju razvoj vakcine protiv novog

Koronavirusi su u skoroj prošlosti izazvali dvije epidemije – od 2002. do 2004. godine to je bio SARS u Kini i 2012. godine MERS u Saudijskoj Arabiji.

U oba slučaja, rad je počeo na vakcinama koje su kasnije, kada je opasnost prošla, odložene na police.

Kompanija sa sjedištem u Merilendu “Novavax” sada je prilagodila te vakcine virusu SARS-CoV-2 i čelnici firme ističu da će nekoliko verzija potencijalne vakcine imati spremne za početak testiranja na ljudima tokom proljeća.

S druge strane, “Moderna” je svoj fokus usmerila na rad na vakcini za MERS.

Novi koronavirus SARS-CoV-2 ima između 80 i 90 odsto genetskog materijala kao i SARS, zato se tako i zove. Oba virusa imaju RNA unutar sferne proteinske kapsule prekrivene šiljcima, kojima se zakače za receptore na površini ćelija pluća kod čoveka, nakon čega se, zahvaljujući tom receptoru ubrzo nađu u ćeliji.

Kada se nađu unutar ćelije, virus preuzima kontrolu nad njenim mehanizmom za razmnožavanje i počinje da se kopira. Na kraju, ćelija pluća strada u tom procesu, a virus prelazi na sljedeću.

Sve vakcine rade na sličnom principu: ljudskom imunom sistemu daju patogen, kompletan ili samo njegov dio, i to u maloj količini kako bi ga podstakli da proizvede antitijela. Antitijela kasnije mogu biti mobilisana brzo ako se organizam nađe na udaru virusa u svom prirodnom obliku.

Preko popravljanja vakcina-kandidata do konačne verzije   

Imunizacija se, uobičajeno, postiže korištenjem živog, ali oslabljenog virusa ili dijelom ili cijelim virusom koji je toplotno ili hemijski deaktiviran. Te metode imaju nedostatke. Živi virus može da nastavi da se razvija u tijelu domaćina, te, na primjer, povratiti svoju virulentnost i primaoca učiniti bolesnim.

S druge strane, veće doze ili imunizacija iz više dijelova u kojima se koristi neaktivan virus moraju dostići neophodan nivo zaštite.

Neki od projekata za zaštitu od Kovida-19 oslanjaju se na ove testirane pristupe, dok drugi koriste novije tehnologije.

Zbog svih procedura, testiranja, pokušaja i pogrešaka nekada treba i čitava decenija, pa čak i duže, da se dođe do vakcine.

“Kao mnogi koji se bave vakcinama, i ja mislim da vakcina neće biti gotova prije isteka 18 mjeseci”, kaže Annelies Wilder-Smith sa Londonske škole za higijenu i tropske medikamente. I to je ekstremno brzo.

U međuvremenu mogu se javiti dodatni problem. Kada bude odobrena, vakcina će biti potrebna u ogromnim količinama, a mnoge od organizacija koje rade na razvoju nemaju takve proizvodne kapacitete.

Vakcina, kada je budemo imali, imaće mnogo života, naročito ako virus bude postao endemski (ograničen na oblast), bude se vraćao kao grip svake godine ili, pak imao sezonska žarišta po svijetu.

Do tada, najbolje rješenje je da bolest držimo dalje od sebe. Dakle, perite ruke.

Nema prečica u odobravanju vakcine

Klinička ispitivanja, esencijalna su u procesu regulatornog odobravanja i najčešće se obavljaju u tri faze.

Najprije se na nekoliko desetina zdravih dobrovoljaca ispituje bezbjednost vakcine. Drugi korak je obinmiji i podrazumijeva testiranje na nekoliko stotina pojedinaca često u dijelu sveta koji je pogođen infekcijom i provjerava se koliko je vakcina efikasna. Posljednja, treća faza obuhvata nekoliko hiljada učesnika.

Međutim, mnogo vakcina-kandidata otpadne tokom ove tri faze. I za to postoje dobri razlozi: neki se pokažu nebezbijednim, drugi nisu dovoljno efikasni ili i jedno i drugo. Prosijavanje i odbacivanje “ćoraka” je najvažniji dio i zbog toga ne može da se preskače ili ubrzava.

Vakcina za sezonski grip, na primjer, koja se svake godine pravi može da prođe brže kroz procedure, ali samo zbog toga što se tu radi samo o prilagođavanju, dok je najveći dio sastava i mehanizama dejstva poznat.

Nasuprot tome, Sars-CoV-2 je nov patogen za ljude i mnoge tehnologije koje se koriste za razvoj vakcine nisu testirane.

Nijedna vakcina od genetskog materijala DNK ili RNK nije odobrena za upotrebu do danas. Tako da sve potencijalne vakcine za ovaj koronavirus moraju da se tretiraju kao potpuno nove i prečica ne smije da bude.

Izvor: rts.rs Foto: Guliver/Getty Images